CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) - Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon của Liên minh châu Âu

Trong bối cảnh khủng hoảng khí hậu ngày càng trầm trọng và nhu cầu giảm thiểu lượng khí thải carbon trở nên cấp bách hơn, Liên minh châu Âu (EU) đã đề xuất một cơ chế mang tính cách mạng - Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM). CBAM ra đời nhằm thúc đẩy các quốc gia và doanh nghiệp ngoài EU tuân thủ các tiêu chuẩn về khí thải carbon chặt chẽ hơn, góp phần tạo ra sân chơi bình đẳng giữa các sản phẩm trong và ngoài EU, đồng thời thúc đẩy hành động vì môi trường trên toàn cầu.

1. CBAM là gì?

CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) là cơ chế đánh thuế carbon đối với hàng hóa nhập khẩu vào EU dựa trên mức độ phát thải khí nhà kính trong quá trình sản xuất. Đây là một phần trong chiến lược của EU nhằm giảm phát thải khí nhà kính xuống 55% vào năm 2030 và đạt trung hòa carbon vào năm 2050. Cơ chế này sẽ yêu cầu các nhà nhập khẩu phải mua chứng chỉ carbon cho lượng khí thải phát sinh từ sản phẩm, tạo ra một hình thức thuế carbon xuyên biên giới. Qua đó, CBAM không chỉ tác động đến các nhà sản xuất tại EU mà còn gây ảnh hưởng trực tiếp đến các nhà xuất khẩu từ những quốc gia có tiêu chuẩn phát thải thấp hơn.

2. Mục tiêu và Lý do Hình thành CBAM

CBAM được ra đời nhằm chống lại hiện tượng “chuyển dịch carbon” (carbon leakage), tức là khi các doanh nghiệp di dời hoạt động sản xuất sang những quốc gia có tiêu chuẩn khí thải thấp hơn nhằm tiết kiệm chi phí và tránh phải tuân thủ các quy định chặt chẽ của EU. Điều này không chỉ gây bất lợi cho các doanh nghiệp tại EU mà còn làm tăng phát thải toàn cầu, đi ngược lại mục tiêu về môi trường của EU.

Cụ thể, CBAM có ba mục tiêu chính:

• Tạo sân chơi công bằng: Do các doanh nghiệp trong EU phải tuân thủ các tiêu chuẩn khí thải cao, chi phí sản xuất của họ cũng cao hơn. CBAM giúp đảm bảo rằng các doanh nghiệp ngoài EU cũng phải chịu một phần trách nhiệm về phát thải của mình khi muốn tiếp cận thị trường châu Âu.

• Khuyến khích giảm phát thải toàn cầu: Bằng cách áp dụng CBAM, EU hy vọng các quốc gia xuất khẩu vào EU sẽ áp dụng các biện pháp giảm phát thải nghiêm ngặt hơn để duy trì khả năng cạnh tranh.

• Thúc đẩy đổi mới và công nghệ sạch: CBAM khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào các công nghệ và quy trình sản xuất xanh hơn, ít phát thải hơn để giảm thiểu chi phí liên quan đến chứng chỉ carbon.

3. Phạm vi Áp dụng của CBAM

CBAM sẽ được triển khai dần theo giai đoạn, bắt đầu từ năm 2023 và tiến tới áp dụng đầy đủ từ năm 2026. Các ngành công nghiệp chịu ảnh hưởng trực tiếp ban đầu bao gồm những ngành có mức phát thải carbon cao và đóng góp lớn vào lượng khí thải toàn cầu, như:

• Thép: Quá trình sản xuất thép thải ra lượng lớn CO₂ do sử dụng nhiều nguyên liệu và năng lượng từ nhiên liệu hóa thạch.

• Xi măng: Là ngành công nghiệp tiêu thụ nhiều năng lượng và phát thải carbon lớn do đốt cháy nhiên liệu trong quá trình sản xuất.

• Nhôm: Đòi hỏi nhiều năng lượng, đặc biệt là điện năng, gây ra lượng lớn phát thải gián tiếp.

• Phân bón: Chứa các hợp chất hóa học có tiềm năng phát thải cao.

• Điện: Sản xuất điện, đặc biệt từ nguồn than và khí đốt tự nhiên, tạo ra lượng lớn phát thải carbon.

Các ngành công nghiệp này ban đầu sẽ chịu tác động của CBAM, nhưng dự kiến phạm vi áp dụng sẽ mở rộng dần sang các ngành khác trong tương lai.

4. Cách thức Hoạt động của CBAM

CBAM sẽ yêu cầu các nhà nhập khẩu tại EU mua chứng chỉ carbon cho lượng khí thải của sản phẩm nhập khẩu. Chi phí của chứng chỉ carbon này được thiết lập dựa trên giá CO₂ trong Hệ thống Thương mại Khí thải của EU (EU ETS). Các nhà nhập khẩu sẽ phải khai báo mức độ phát thải của hàng hóa, và nếu không thể chứng minh được lượng khí thải thấp hơn, họ sẽ phải mua thêm chứng chỉ carbon để bù đắp.

EU sẽ thiết lập một hệ thống giám sát và kiểm soát để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả của CBAM. Đồng thời, EU cũng sẽ hợp tác với các quốc gia khác để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tuân thủ và báo cáo lượng khí thải một cách chính xác.

5. Tác động của CBAM đến các Quốc gia và Doanh nghiệp

CBAM sẽ tạo ra các tác động đáng kể đến cả các nước xuất khẩu vào EU và các doanh nghiệp trong ngành công nghiệp nặng. Một số tác động chính bao gồm:

• Thúc đẩy sản xuất xanh: CBAM tạo áp lực lên các quốc gia có tiêu chuẩn khí thải thấp và khuyến khích họ chuyển sang sử dụng năng lượng sạch, giảm thiểu phát thải để duy trì khả năng cạnh tranh.

• Tăng chi phí nhập khẩu: Các doanh nghiệp ở các quốc gia có mức phát thải cao sẽ đối mặt với chi phí cao hơn khi xuất khẩu vào EU. Điều này có thể làm giảm tính cạnh tranh của họ và thúc đẩy họ đầu tư vào công nghệ xanh hơn.

• Ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng toàn cầu: Với CBAM, các doanh nghiệp có thể phải điều chỉnh lại chuỗi cung ứng, đặc biệt là với những nguồn cung cấp có mức phát thải cao. Điều này có thể tác động đến giá cả và cách thức hoạt động của các chuỗi cung ứng toàn cầu.

6. Rào cản và Thách thức của CBAM

Mặc dù CBAM mang lại lợi ích môi trường to lớn, nhưng nó cũng gặp phải một số rào cản và thách thức:

• Khả năng tranh chấp thương mại: Các quốc gia ngoài EU có thể coi CBAM là rào cản thương mại và đệ trình khiếu nại lên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), cho rằng đây là hình thức bảo hộ thương mại ngụy trang dưới danh nghĩa bảo vệ môi trường.

• Thiếu công bằng đối với các nước đang phát triển: Các quốc gia đang phát triển có thể không đủ nguồn lực để giảm phát thải nhanh chóng và đối mặt với nhiều khó khăn khi xuất khẩu vào EU, gây ra tác động kinh tế tiêu cực.

• Khó khăn trong việc xác minh và giám sát: Việc đo lường và xác minh lượng phát thải carbon của các sản phẩm nhập khẩu từ nhiều nguồn khác nhau có thể phức tạp và tốn kém. Đảm bảo tính minh bạch và chính xác trong hệ thống CBAM là một thách thức lớn.

7. Tương lai của CBAM và Ảnh hưởng Toàn cầu

CBAM có tiềm năng trở thành hình mẫu cho các khu vực khác trên thế giới trong nỗ lực giảm phát thải carbon toàn cầu. Nếu CBAM thành công, các quốc gia như Hoa Kỳ, Trung Quốc, và các nước công nghiệp phát triển khác có thể áp dụng những biện pháp tương tự để khuyến khích sản xuất sạch hơn.

Tuy nhiên, CBAM cũng có thể dẫn đến căng thẳng thương mại và đặt ra câu hỏi về công bằng trong các quy định khí thải. Để giải quyết vấn đề này, EU có thể phải hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho các nước đang phát triển nhằm giúp họ thích nghi với yêu cầu về môi trường mới, đồng thời tạo ra các cơ chế hợp tác quốc tế để chia sẻ kiến thức và công nghệ xanh.

Kết luận

CBAM là một sáng kiến đầy tham vọng của EU trong việc chống biến đổi khí hậu và thúc đẩy kinh tế xanh toàn cầu. Dù gặp phải những rào cản về thương mại và áp lực từ các quốc gia đang phát triển, CBAM thể hiện cam kết mạnh mẽ của EU trong việc thực hiện các mục tiêu khí hậu. Nếu triển khai thành công, CBAM không chỉ giúp EU đạt được mục tiêu giảm phát thải mà còn thúc đẩy toàn cầu chuyển đổi sang nền kinh tế phát thải thấp, xây dựng một tương lai bền vững hơn cho các thế hệ sau.

[Nam Phan]